Γράφει ο Δημοσθένης Π. Δούκας
Με αφορμή και έμπνευση τον εορτασμό της Ημέρας της Γυναίκας, το Παράρτημα Αλεξανδρούπολης της ΕΝΩΣΗΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ έλαβε την πρωτοβουλία διοργάνωσης δημόσιας εκδήλωσης στο δημοτικό θέατρο Αλεξανδρούπολης το Σάββατο 12 Μαρτίου 2022, με στόχο και περιεχόμενο την Μεσόγειο ως ιστορικός χώρος ανάπτυξης δεσμών ειρήνης και έκφρασης πολιτιστικών δρώμενων. Ήταν μια εξαιρετική πρωτοβουλία, που υπερέβη τα παραδοσιακά πρότυπα, πηγάζοντας από την ανάγκη να αναδειχθεί ο σημαντικότερος παγκόσμια υδάτινος χώρος, στο πλαίσιο του οποίου αναδείχθηκαν οι σπουδαιότεροι πολιτισμοί.
Η εκδήλωση άρδευε από την θεωρητική αντίληψη και τεκμηρίωση του ανατρεπτικού και καινοτόμου Γάλλου ιστορικού BRAUDEL, ο οποίος στο βιβλίο του <<ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ>> <πάντρεψε> την Ιστορία με την Γεωγραφία και αποκάλυψε τη φυσική γεωγραφία της Μεσογείου που διαμόρφωσε τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στις ακτές και την ενδοχώρα της.
Στην εκδήλωση η καθηγήτρια του Δ.Π.Θ. Μαρία Δημάση χρησιμοποιώντας με ευφυή τρόπο το αρτικόλεκτο της Μεσογείου έντυσε κάθε γράμμα της λέξης με έννοιες και παραστάσεις που αναδείκνυαν τον τεράστιο ρόλο και προσφορά της λεκάνης, η διατροφολόγος Βασιλικής Δαλάση τόνισε την σπουδαιότητα της Μεσογειακής διατροφής και την συνέδεσε με την γυναίκα.
Η διαχειρίστρια της evrozoni.gr και Αντιπρόεδρος της Ε.Γ.Ε. – Παράρτημα Αλεξανδρούπολης, Στέλλα Καραμήτρου, με την εισήγησή της αναφέρθηκε σε κορυφαίες γυναίκες της Μεσογείου και την σχέση τους με τον πολιτισμό, επισημαίνοντας τα κάτωθι…..
“Η Συμβολή της Γυναίκας στον Πολιτισμό της Μεσογείου“
«Οι γυναίκες είναι το μισό της κοινωνίας. Δεν μπορείς να έχεις επανάσταση χωρίς τις γυναίκες, ούτε ισότητα και δημοκρατία. Δεν μπορείς να έχεις τίποτα χωρίς αυτές». Ναουάλ Ελ Σααντάουι, 1931-, Αιγύπτια γιατρός, συγγραφέας και φεμινίστρια.
Οι περιοχές της Μεσογείου αποτελούν μέρη εξαιρετικά πλούσιων πολιτισμών, οι οποίοι διαμορφώνουν και μέρος της ταυτότητάς τους. Η Μεσόγειος ως σύνθετη ολότητα, με την πολυμορφία της, τη μεγαλειώδη και πολυτάραχη ζωή της και τον εξαιρετικά μεγάλο ανθρώπινο πλούτο της, υπήρξε ιστορικός χώρος ζύμωσης πολιτισμών. Στις όχθες της συναντήθηκαν ο ελληνικός πολιτισμός, που κυριάρχησε στο χώρο ως την ίδρυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο ρωμαϊκός πολιτισμός που αναπτύχθηκε τα χρόνια της Pax Romana, ο βυζαντινός πολιτισμός που μεταλαμπάδευσε τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη ως την Κεντρική Ευρώπη, ο δυτικός πολιτισμός όπως διαμορφώθηκε με τον σχηματισμό των Ευρωπαϊκών Κρατών στη Δύση και ο ανατολικός πολιτισμός, κύριος φορέας του οποίου υπήρξαν οι Άραβες. Οι θεσμοί, τα έθιμα και οι πρακτικές είναι απόρροια συνομιλιών και εμπορίου χιλιάδων χρόνων αλλά και δημιουργία διαφορετικών λαών που ήρθαν σε επαφή και επικοινωνία, στις ακτές της Μεσογείου.
Η Μεσόγειος χαρακτηρίζεται και από πολιτισμική ενότητα. Δεν είναι τυχαίο που γίνεται λόγος για μεσογειακή κοινωνία, στον ενικό. Αυτή η ενότητα έχει φόντο την ιστορία της, που έχει δημιουργήσει, στις κοινωνίες που βρέχονται από τα νερά της, έναν κοινό τρόπο σκέψης, ο οποίος εξακολουθεί να είναι αισθητός, να έχει μια συνέχεια έως σήμερα. Το σπουδαιότερο δείγμα αυτής της συνέχειας είναι οι ηθικές αξίες και η συμπεριφορά των δύο φύλων στις κοινωνίες της Μεσογείου.
Η λεκάνη της Μεσογείου αποτελεί σημείο συνάντησης του δυτικού και του ανατολικού κόσμου, ένα φωτεινό ιστορικό παράδειγμα ειρηνικής συνύπαρξης λαών και πολιτισμών. Οι πνευματικές και πολιτιστικές διαδρομές που ακολούθησαν οι χώρες της Μεσογείου, η αδιάκοπη και στενή συνεργασία των λαών της και η επίδραση της χιλιόχρονης πολιτισμικής παράδοσης, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση του σημερινού ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Η γόνιμη αυτή πολιτιστική συνύπαρξη δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την διατήρηση του εθνικού πλούτου, της εθνικής ταυτότητας αλλά των ιδιαιτεροτήτων κάθε χώρας που αντλούν την νομιμότητά τους από το βάθος της ιστορίας. Οι μεσογειακές χώρες διατηρώντας την εθνική τους ταυτότητα, συνέβαλαν με έναν θαυμαστό τρόπο στην συνολική, πολιτιστική δημιουργία της Μεσογείου, στην οποία εντοπίζονται από τους μελετητές κοινές πνευματικές αναζητήσεις και κοινά εκφραστικά χαρακτηριστικά.
Βέβαια, μιλώντας για την συνύπαρξη του ανατολικού και του δυτικού κόσμου γύρω από την λεκάνη της Μεσογείου, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και τις αντιθέσεις που χωρίζουν τους δύο πολιτισμούς. Σε πολλές περιπτώσεις οι δυο πολιτισμοί γύρισαν την πλάτη ο ένας στον άλλον και τόνισαν τα σημεία που τους χώρισαν. Δημιουργήθηκαν θρησκευτικές, οικονομικές και κοινωνικές ρήξεις και ανισότητες. Η βία άρχισε να γίνεται ένα καθημερινό φαινόμενο, μια βία που χτυπάει κυρίως τους αθώους.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο, οι μεσογειακοί λαοί άρχισαν να παίζουν τον καταλυτικό τους ρόλο προς την κατεύθυνση της συμφιλίωσης, της ειρήνης και της άμβλυνσης όλων των ανισοτήτων. Δεν υπάρχει σωστότερη απάντηση από τους ανθρώπους της καλής θελήσεως, για την ενίσχυση των επαφών πάνω στη λεωφόρο της κουλτούρας. Τα ξίφη μίλησαν για πάρα πολύ καιρό στην γλώσσα της φρίκης. Ήρθε η ώρα να μιλήσουν οι πένες των συγγραφέων, οι φωνές των τραγουδιστών, η μουσική της παράδοσης, των ηθών και των εθίμων. Γιατί, «ο Πολιτισμός είναι ισχυρότερος του ξίφους».
Καθοριστικός παράγοντας της πνευματικής αυτής διαδικασίας ήταν και είναι ο ενιαίος μορφολογικά και κλιματολογικά μεσογειακός χώρος. Η λεκάνη της Μεσογείου χαρακτηρίζεται από μια εξαιρετική ομοιογένεια στην μορφολογία του εδάφους, στο κλίμα, στο φως και κυρίως στη θάλασσα, είτε πρόκειται για τα αφρικανικά παράλια, είτε για το Αιγαίο, είτε για τις ισπανικές ακτές. Τα στοιχεία αυτά ενέπνευσαν τους πνευματικούς δημιουργούς και συνέδεσαν τους λαούς σε μια κοινή καλλιτεχνική παραγωγή με κοινό σημείο αναφοράς την θάλασσα και το φως που περιλούζουν την μεσογειακή ακτή.
Το ίδιο διάφανο και λαμπερό φως της Μεσογείου αναδύεται μέσα από τις σελίδες ποιημάτων της Κικής Δημουλά. Η ποιήτρια της υπαρξιακής αγωνίας. Σε ένα ποίημά της γράφει: «Φεμινισμός άδολος, αμόλυντος, εκνευριστικά αληθής και ποιητικώς παραγόμενος. Κοινώς, μαγεία…».
Μια από τις πιο επιδραστικές διανοούμενες του 20ου αιώνα, η γαλλίδα ιέρεια του φεμινισμού και φιλόσοφος Σιμόν ντε Μποβουάρ, στο βιβλίο της το «Δεύτερο Φύλο», γράφει: «Δε γεννιέσαι μεγαλοφυΐα, γίνεσαι μεγαλοφυΐα. Και η θέση της γυναίκας μέχρι τώρα ήταν τέτοια που αυτό το καθιστούσε πρακτικά αδύνατο». «Άντρες συγγραφείς, επιστήμονες, πολιτικοί, νομπελίστες. Καθόλου παράλογο αφού δραστηριότητες σαν αυτές δεν μπορούσαν να εναρμονιστούν στην πράξη με την υποχρέωσή της γυναίκας να φροντίζει άντρα και παιδιά».
Στην Ισπανία, η Αλμουδένα Γκράντες, μέσα από τα μυθιστορήματά της καθιερώθηκε τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και στον στίβο της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πολλά έργα της μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο και στο θέατρο όπως το βιβλίο της «Όταν φιλούσαμε το ψωμί». Αφοσιωμένη και θαρραλέα, μαχόμενη φεμινίστρια και υπέρμαχη του αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών, αφηγήθηκε την σύγχρονη ιστορία της χώρας της με μια προοδευτική ματιά στις αρχές του 19ου αιώνα.
Η μυθιστοριογράφος και ακτιβίστρια Ανίσα Ελ Χαγκάγκ από την Αλγερία, στα γραπτά της αποτυπώνει υπαρξιακούς προβληματισμούς, πολιτικούς στοχασμούς με ρεαλιστικό, αλληγορικό και συμβολικό τρόπο.
Οι πνευματικές αναζητήσεις αποτυπώθηκαν επίσης στους καμβάδες των εικαστικών καλλιτέχνιδων, όπως η Πόλα Ρέγκο, μια από τις πιο δυνατές φωνές στην ζωγραφική της Πορτογαλίας, που η πολιτικοποιημένη «στρατευμένη» ματιά της δημιουργεί στα έργα της σύγχρονες ιστορίες που αφορούν την αγάπη, την μετάνοια, τη βία, την ανέχεια, την πολιτική τυραννία, τη διάκριση φύλου, την άμβλωση. Με αφορμή την αποτυχία να ψηφιστεί ο νόμος για την άμβλωση το 1998, η Ρέγκο, εν θερμώ, δημιούργησε μια συγκλονιστική συλλογή οκτώ χαρακτικών, στα οποία απεικονίζονται νεαρά κορίτσια αντιμέτωπα με τον πόνο, τον κίνδυνο και την εξουθενωτική σκληρότητα της παράνομης άμβλωσης. Δέκα χρόνια αργότερα αυτά τα χαρακτικά θα αποτελέσουν ισχυρό επιχείρημα για την ψήφιση τελικά του νόμου.
Στην Ιταλία, η πρώτη επαγγελματίας ζωγράφος, Λαβίνια Φοντάνα, γεννημένη το 1552, με τις διάσημες προσωπογραφίες, ήταν η πρώτη καλλιτέχνης που χρησιμοποίησε γυμνά μοντέλα. Γέννησε ένδεκα παιδιά συνεχίζοντας να εργάζεται για να στηρίξει οικονομικά την οικογένειά της ενώ ο άντρας ήταν ο βοηθός της και φρόντιζε για το νοικοκυριό. Η Φοντάνα έλαβε πολλές διακρίσεις και κατάφερε να ισορροπήσει την γυναίκα με την επαγγελματία καλλιτέχνη, κάτι που θα απασχολούσε τις γυναίκες ζωγράφους του 19ου αιώνα. Το έργο της είναι το μεγαλύτερο που έχει αποδοθεί σε γυναίκα καλλιτέχνη πριν το 1700.
Στην Ελλάδα, η ρεαλίστρια ζωγράφος Χρύσα Ρωμανού, κατάφερε να γίνει γνωστή σε μια εποχή που κυριαρχούσαν οι άρρενες συνάδελφοί της. Το συναρπαστικό ταξίδι της στην τέχνη αρχίζει το 1966, όπου με υποτροφία του Ελληνικού Κράτους βρίσκεται στο Παρίσι. Στα χρόνια που ακολουθούν την κερδίζει η Pop Art και η τέχνη του κολλάζ, η ανατρεπτική συνύπαρξη εικόνων από εφημερίδες και περιοδικά. Το βλέμμα της Ρωμανού στην κοινωνία παρέμεινε οξύ και ειρωνικό. Συγκλονιστικά γεγονότα από εκείνα που συμβαίνουν καθημερινά σε κάποια γωνιά της γης, δημοσιεύονται στις εφημερίδες, σχολιάζονται και ξεχνιούνται. Τοποθετημένα όμως στο μουσαμά με ψυχολογικά τεχνάσματα, τα ίδια αυτά γεγονότα αποκτούν πάλι όχι μόνον επικαιρότητα αλλά και σημασία.
Μένουμε στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στη Θράκη της Ιωάννας Φιλιππίδου. Η πολυπράγμων καλλιτέχνιδα που γεννήθηκε, μεγάλωσε και πέθανε στην Αλεξανδρούπολη, έχοντας αφήσει πίσω της τεράστιο έργο από γλυπτά, χαρακτικά, εικαστικές συνθέσεις, ποίηση και φωτογραφίες. Έργα της εκτίθενται στο Μιλάνο στο Μουσείο Castellanza και στην πόλη όπου διδάχθηκε την τέχνη του μαρμάρου, στην Carrara. To Grand Palais του Παρισιού φιλοξενεί το έργο της για τους επισκέπτες της Μπιενάλε των Γυναικών. Ενθουσιωδώς υποδέχεται το ταλέντο της το Simposio e Mostra στον Καναδά. Ένα ταλέντο που βραβεύεται στο Τορόντο στην Διεθνή Έκθεση Miniature Art. Ιωάννα Φιλιππίδου:Υπόδειγμα αγάπης στην γλυπτική και στον άνθρωπο.
Η Μεσόγειος με τη μουσική της μας διηγείται τους θρύλους και τις ιστορίες των λαών της μέσα από την υγρή και αισθαντική φωνή της Χίντι Ζάχρα. Τα τραγούδια της έχουν τις ρίζες τους στον μαροκινό νότο, τα ερμηνεύει με πάθος, όπως τότε που, όπως λέει και η ίδια, «οι άνθρωποι τραγουδούσαν στα χωριά για την κοινότητά τους».
Η Φεϊρούζ, «η ψυχή του Λιβάνου», την περίοδο του εμφυλίου παραμένει στην αγαπημένη της πατρίδα, απαντώντας με την σιωπή της στον κρότο και την βία των όπλων. Εκφράζει όμως όλο της την οργή και τον πόνο του εμφυλίου σε μεγάλες παγκόσμιες σκηνές και καταχειροκροτείται. Για την αγαπημένη της Βυρητό που μυρίζει μπαρούτι και φωτιά τραγουδά τους εξής στίχους: «Από την ψυχή των ανθρώπων της φτιάχνει κρασί/Από τον ιδρώτα τους φτιάχνει ψωμί και γιασεμί/Πως λοιπόν έφτασε να έχει γεύση καπνού και πυρκαγιάς;».
Η Μαρία Κάλλας, η εμβληματική φωνή της οποίας ξεπέρασε τα σύνορα της Μεσογείου, είναι σημαντικότερη μορφή στον χώρο της παγκόσμιας όπερας. Το 1973, στην τελευταία δημόσια εμφάνισή της, όπου τραγούδησε άριες στην Όπερα του Παρισιού, το κοινό την κάλεσε να βγει στη σκηνή δέκα φορές. Η Κάλλας ήθελε, και τα κατάφερε, να ξανανιώσει την Όπερα, να την ξανακάνει Θέατρο και Τέχνη. Πήρε το λυρικό τραγούδι, την όπερα της εποχής στα χέρια της. Τα έργα που ερμήνευσε, τα άνοιξε και έδειξε πως ήταν, και είναι, έργα υψηλής διανόησης, έργα που προκαλούν, έργα με διαχρονία και γεννήτορες της συνέχειάς τους, έργα που αφορούν και στον δικό μας αιώνα, τον 21ο. Άρα δικαιωματικά η Μαρία Κάλλας ανήκει στην βαριά παρακαταθήκη του Στοχασμού του αιώνα που πέρασε.
Ο διεθνισμός στην τέχνη αποτελεί ηθική αξία και οι γυναίκες, μάχιμα και αποφασιστικά, φέρνουν την αδελφοσύνη και την συνεργασία στο πεδίο του πολιτισμού, διεκδικώντας τον ιστορικό τους ρόλο στις εξελίξεις και στην εδραίωση των αξιών. Εμείς με την σειρά μας, οφείλουμε να αντλήσουμε μέσα από την πολυεδρικότητα των πολιτιστικών μας θησαυρών, μέσα από τις πλούσιες πηγές του πνεύματος, των παραδόσεων και της πίστης όσων ζουν γύρω από αυτήν την θάλασσα, την κινητήρια έμπνευση που θα μας χαρίσει καινούριες ειρηνικές κατακτήσεις πνεύματος και πολιτισμού, συμβάλλοντας σημαντικά στην γενικότερη υπόθεση της ειρήνης και της συναδέλφωσης των λαών, που τόσο έχει ανάγκη ο πλανήτης μας.