ΜΕΡΟΣ Α΄
Ο εικοστός αιώνας υπήρξε εποχή μεγάλων μετασχηματισμών με την ελεύθερη
σκέψη να καταρρίπτει παραδοσιακά εμπόδια, να ωθεί τη δημιουργικότητα αλλά και
την έννοια της παγκοσμιοποίησης σε όλους τους τομείς. Οι δύο Παγκόσμιοι πόλεμοι,
οι εδαφικές και γεωγραφικές ανακατατάξεις που προέκυψαν από τις μεταπολεμικές
περιόδους, η κατάργηση της αποικιοκρατίας σε Αφρική και Ασία και η διάλυση του
Σοβιετικού μπλοκ προκάλεσαν τη δημιουργία δεκάδων κρατών και καθόρισαν νέες
γεωστρατηγικές περιοχές. Τα προβλήματα και οι συγκρούσεις, παράγωγα αυτής της
νέας τάξης συνεχίζουν να βρίσκονται σε ισχύ και σήμερα τον 21 ο αιώνα.
Τον 21 ο αιώνα οι πόλεις και τα αστικά τοπία μεταλλάσσονται για να
μπορέσουν να σταθούν απέναντι στην πρόκληση των συνθηκών της οικονομικής και
πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης, να αντιμετωπίσουν τον εντεινόμενο ανταγωνισμό
μεταξύ τους και να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες των μεταμοντέρνων κοινωνιών.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ.
Η έννοια της παγκοσμιοποίησης έχει γίνει τόσο αμφίσημη και αμφιλεγόμενη,
ώστε είναι αδύνατον να την ορίσουμε χωρίς να εμπλακούμε στη διαμάχη αναφορικά
με τη φύση και τη σημασία των φαινομένων με τα οποία αυτή συνήθως συνδέεται.
Ακόμη όμως και ένας σχετικά ουδέτερος περιγραφικός ορισμός της
παγκοσμιοποίησης ως της επίτασης των παγκόσμιων κοινωνικών σχέσεων, κάνει
σαφές ότι η εποχή της παγκοσμιοποίησης συνιστά μια πρόκληση για τις επιστήμες
της κοινωνίας και του πολιτισμού. Σήμερα η παγκοσμιοποίηση αποτελεί μια έννοια
που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η ομοιομορφία του τρόπου ζωής
οδηγεί στην εδραίωση ενός παγκόσμιου πολιτισμού. Ο κόσμος σήμερα είναι πιο
κοντά από ποτέ, επεκτείνεται τοπικά και ενοποιείται παγκόσμια με την ανάπτυξη των
μέσων μαζικής επικοινωνίας, με την διάδοση της πληροφορικής και των
ηλεκτρονικών υπολογιστών (διαδίκτυο), των μεταφορών, την ελεύθερη επέκταση του
εμπορίου αλλά και με την ελεύθερη πληροφόρηση. Ο όρος παγκοσμιοποίηση έχει
διττό νόημα, από την μία πλευρά ενσωματώνει το διεθνισμό, την
πολυπολιτισμικότητα και τη διεθνή ολοκλήρωση και από την άλλη ευνοεί τον
πλανητικό έλεγχο, τον ιμπεριαλισμό, τη διεθνοποίηση του εμπορίου μέσω των
πολυεθνικών εταιρειών που έχουν αρνητικές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις
στις τοπικές κοινωνίες και στην οικολογία(π.χ Μομπάλ Ινδία). Αρχικά χαρακτήριζε
την παγκόσμια οικονομία, ωστόσο δεν περιορίζεται στο οικονομικό επίπεδο αλλά
επηρεάζει τη γεωγραφία από πολλές απόψεις. Έχει πολιτισμικές, κοινωνικές και
εκπαιδευτικές διαστάσεις. Η παγκοσμιοποίηση έχει μεταβάλει τα εδαφικά σύνορα,
μετασχηματίζει την έννοια της εκπαίδευσης και της εργασίας στο πλαίσιο της εξ
αποστάσεως εκπαίδευσης και της τηλε-εργασίας. Η τοπική απομόνωση πλέον
αντικαθίσταται από την αλληλεξάρτηση των εθνών.
Με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας οι αγορές και οι οικονομικές
περιφέρειες διασταυρώνονται. Οι εμπορικές συναλλαγές, οι επενδύσεις και οι
παραγωγικές διαδικασίες των πολυεθνικών εταιρειών επεκτείνονται πέρα από εθνικά
σύνορα και ο καταμερισμός της εργασίας ευνοεί τη διασπορά των εγκαταστάσεων
μεγάλων επιχειρήσεων σε κέντρα εκτός κλασικών βιομηχανικών περιοχών,
αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής και ενισχύοντας την
τοπικοποίηση της παραγωγής. Ακόμη η ανάπτυξη του διαδικτύου έχει συμβάλλει
στην υποχώρηση των συνόρων και στη διακίνηση από τις επιχειρήσεις πλέον άυλων
αγαθών όπως η πληροφορία και η τεχνογνωσία. Είναι σίγουρο ότι η ανάπτυξη της
τεχνολογίας διευκόλυνε τη κατάρρευση των εθνικών συνόρων. Η χρήση των
υπολογιστών σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας (χώρος εργασίας) η
ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών, η βελτίωση των συγκοινωνιών στον τομέα των
μεταφορών κατήργησαν στην κυριολεξία τη μεγάλη απόσταση μεταξύ των λαών με
αποτέλεσμα την αλληλογνωριμία τους και την ενίσχυση της τοπικοποίησης. Με το
νέο επικοινωνιακό μέσο, το διαδίκτυο, διευκολύνθηκε η μαζική γνωστοποίηση νέων
πληροφοριών, νέων γνώσεων μιας και οι τελευταίες μεταδίδονται αστραπιαία. Χάρη
στην τεχνολογία οι νέες ιδέες διεθνοποιούνται και η διαδικτυακή επικοινωνία των
λαών αναμφισβήτητα φέρνει ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες σε επαφή. Η
διάδοση του διαδικτύου συνέδεσε εκατομμύρια άτομα μέσω των υπολογιστών τους.
Αυτό το παγκόσμιο φαινόμενο είχε ως αποτέλεσμα να εμπλουτιστούν οι γλώσσες
όλου του κόσμου με σύμβολα, τεχνικούς όρους και διάφορες συντομογραφίες. Η
παγκοσμιοποίηση προωθεί την ελεύθερη αγορά, το εμπόριο και δημιουργεί νέες
ευκαιρίες, αλλά ταυτόχρονα μεγαλώνει την διαφορά ανάμεσα στις πλούσιες και
φτωχές χώρες οι οποίες συρρικνώνονται οικονομικά. Η κινητικότητα των αγαθών
αλλά και των ατόμων αυξάνεται, ωστόσο οι μεταφορές αυτές είναι γεωγραφικά
άνισες, με άλλες περιοχές να ευνοούνται και άλλες να περιθωριοποιούνται. Σύμφωνα
με κάποιους επιστήμονες «Η παγκοσμιοποίηση και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μπορεί
να αδυνατίζουν ορισμένα σύνορα εγείρουν όμως άλλα».
Με την παγκοσμιοποίηση και την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και
επικοινωνιών και ιδιαίτερα μέσω της ραγδαίας επέκτασης της πληροφορικής
τεχνολογίας, ο κόσμος διευρύνεται σε τοπικό επίπεδο και ενοποιείται σε παγκόσμιο,
μέσω της απελευθέρωσης του εμπορίου και της ανάπτυξης του κυβερνοχώρου. Ο
κυβερνοχώρος και η επέκταση των επικοινωνιών δεν αποδυναμώνουν την τοπικότητα
αλλά την ενισχύουν και ο τόπος αναδεικνύεται στο πλαίσιο της παγκόσμιο-
τοπικοποίησης. Το παγκόσμιο πλέον έχει εισχωρήσει στο τοπικό και γενικότερα
υπάρχει μια αλληλεπίδραση αυτών των δύο διαστάσεων. Ο όρος «παγκόσμιο χωριό»
είναι χαρακτηριστικός της εποχής αφού με την ανάπτυξη των νέων μέσων
επικοινωνίας είναι δυνατή η άμεση πρόσβαση στα γεγονότα που συμβαίνουν στον
πλανήτη. Η αμεσότητα και η ταχύτητα στη μεταφορά της πληροφορίας μειώνουν την
απόσταση από τις μητροπόλεις και πλέον όλοι οι τόποι ανήκουν στο σύστημα της
παγκόσμιας αλληλεξάρτησης. Ο κάτοικος ενός απομακρυσμένου νησιού μπορεί να
έρθει σε επαφή με τη μάθηση, την τέχνη, να βιώσει την παγκόσμια κουλτούρα από το
σπίτι του. Ακόμη μπορεί να οργανωθεί ατομικά ή συλλογικά προκειμένου να πετύχει
κοινούς στόχους(κίνημα των Bloggers). Η επανάσταση στις επικοινωνίες μεταλλάσει
την χωρική διάσταση πολλών τομέων, όπως της ψυχαγωγίας, της εκπαίδευσης και της
εργασίας, που τώρα λαμβάνουν χώρα και από απόσταση. Μέσω των επικοινωνιών
και του διαδικτύου γίνεται εφικτή η πανεπιστημιακή εκπαίδευση από απόσταση, που
προσπερνάει χωρικούς περιορισμούς αλλά και οποιαδήποτε μορφής απόκτηση
γνώσης. Ωστόσο η ψηφιακή μορφή της πληροφορίας δεν είναι γεωγραφικά καθολική,
δεν φτάνει στις φτωχές παραγκουπόλεις των παγκόσμιων μητροπόλεων και τα
απομονωμένα χωριά.
Οι κοινωνικοοικονομικοί μετασχηματισμοί δημιουργούν νέες γεωγραφίες,
φέρνοντας αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις απόψεις της από-τοπικοποίησης. Ακόμη και
σε φυσικό επίπεδο η ανάγκη για φθηνά εργατικά χέρια οδηγεί στην υπερεθνική
μετακίνηση των επιχειρήσεων αποδυναμώνοντας το τοπικό με ολέθρια κοινωνικά
και οικονομικά αποτελέσματα στα κράτη και τους εργαζομένους. Η
παγκοσμιοποίηση της οικονομίας φέρνει κοντά τα διαπλεκόμενα και
αλληλοεξαρτώμενα υπερεθνικά συμφέροντα των επιχειρήσεων. Συμπερασματικά
μπορούμε να πούμε ότι μέσω της παγκοσμιοποίησης το τοπικό αναδύεται,
αναζητώντας τη νέα πολιτισμική του ταυτότητα. Η γεωγραφία πλέον συνεχίζει να
έχει σημασία και μελετά τη σχέση χώρου-χρόνου και την αλληλεπίδραση τοπικού-
παγκόσμιου, σε φυσικές και α-χωρικές οντότητες «κοινωνικών δικτύων».
Δημήτρης Θρακιώτης
Ιστορικός