Γράφει ο Δημήτρης Θρακιώτης – Ιστορικός
14 Μαΐου 1920, 14 Μαΐου 2023. 103 χρόνια ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης. Το
παρακάτω κείμενο αποτελεί ένα ελάχιστο δείγμα της δραστηριότητας και της συνεισφοράς
του Χαρίσιου Βαμβακά ως πολιτικού και διπλωμάτη, ιδιαίτερα στη περίπτωση της
απελευθέρωσης και ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης στον ελλαδικό κορμό.
Ο Χαρίσιος Βαμβακάς γεννήθηκε στη Κοζάνη το 1872 με καταγωγή από εύπορη οικογένεια
και απεβίωσε στη Θεσσαλονίκη, τον Αύγουστο του 1952, διετέλεσε δε, δήμαρχος
Θεσσαλονίκης από το 1931 έως το 1933. Αποφοίτησε από τη νομική Σχολή στο
Πανεπιστήμιο Αθηνών και στην Ελβετία αναγορεύτηκε σε διδάκτορα. Ασχολήθηκε και με
την δημοσιογραφία, καθώς διηύθυνε και εξέδιδε στα γαλλικά την εφημερίδα «Tribune».
Για κάποιο χρονικό διάστημα έζησε και στη Κωνσταντινούπολη όπου διατηρούσε
δικηγορικό γραφείο. Εκεί σύντομα συνδέθηκε με τον Πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ΄ και
αποτέλεσε τον ιθύνοντα νου της ομάδας των Ελλήνων Χριστιανών υπηκόων. Εκεί μαζί με
Έλληνες βουλευτές εξέδιδε το έντυπο «Πολιτική Επιθεώρηση», προβάλλοντας με θάρρος τα
δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας, γεγονός που προκάλεσε την οργή των Νεότουρκων,
οι οποίοι το 1911 τον καταδίκασαν ερήμην σε θάνατο. Ο Βαμβακάς προκειμένου να
αποφύγει τα χειρότερα κατέφυγε στην ελεύθερη Ελλάδα και τέθηκε στην υπηρεσία της
πολιτικής του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος άρχισε να του αναθέτει σοβαρότατες
διπλωματικές αποστολές σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η μεταστροφή του
αγγλικού τύπου από φιλοβουλγαρικό σε φιλελληνικό και η υιοθέτηση των ελληνικών
θέσεων για τη Θράκη και την Ήπειρο, αποτέλεσαν προσωπική του επιτυχία. Ο Βενιζέλος τον
εκτιμούσε και τον εμπιστευόταν τόσο, ώστε τον πήρε μαζί του στη Συνδιάσκεψη του
Παρισιού, ως αντιπρόσωπο της ελληνικής κυβέρνησης για τα ζητήματα της Θράκης και του
αλύτρωτου Ελληνισμού της. Τον Σεπτέμβριο του 1919, ο Βενιζέλος ανέθεσε στον Βαμβακά
μια σοβαρότατη αποστολή, η οποία έμελλε όμως να σημαδέψει, όχι μόνο τη δική του
διπλωματική καριέρα, αλλά και το μέλλον του θρακικού Ελληνισμού. Ο Βαμβακάς ορίστηκε
αντιπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης στη Θράκη, η οποία τελούσε υπό διασυμμαχική
διοίκηση. Οι συνθήκες όμως που αντιμετώπισε με την ανάληψη των καθηκόντων του, ήταν
κάτι παραπάνω από δύσκολες. Ήταν τραγικές. Έπρεπε να αποδείξει την κυριαρχία του
Ελληνισμού σε μια Θράκη που δεν είχε Έλληνες. Η πρόσκαιρη επάνοδος των Βουλγάρων
κατακτητών βάσει της Συνθήκης του Βουκουρεστίου και οι εμπειρίες από την παλαιότερη
παραμονή τους ώθησε τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού στοιχείου να καταφύγει
στην ελεύθερη Ελλάδα ή σε γειτονικές χώρες. Όφειλε, επίσης, να δημιουργήσει συμμαχίες
με εκπροσώπους χωρών που επιβουλεύονταν τα εδάφη της Θράκης η καθεμία για δικούς
της γεωστρατηγικούς λόγους. Συν τοις άλλοις, ο Βαμβακάς είχε εναντίον του και το χρόνο. Η
ρευστή κατάσταση που επικρατούσε δεν προσφερόταν για χάραξη μακροχρόνιας
στρατηγικής και ο Βενιζέλος είχε προειδοποιήσει δημοσίως λέγοντας «δια το προσωρινόν»
της διασυμμαχικής διοικήσεως.
Ο Βαμβακάς πάλεψε με σθένος για την προώθηση της παλιννόστησης και αποκατάστασης
των προσφύγων, την απόδοση κτημάτων στους δικαιούχους, τον προσεταιρισμό της
Μουσουλμανικής μειονότητας με την προσφορά τροφίμων και φαρμάκων εκ μέρους του
ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, το άνοιγμα των ελληνικών εκκλησιών, την τόνωση της
ελληνικής παιδείας και το σπουδαιότερο την ανάδειξη Έλληνα Προέδρου, και συγκεκριμένα
του Εμμανουήλ Δουλά, στο Ανώτατο Συμβούλιο των Αντιπροσώπων, που απαρτιζόταν από
5 Έλληνες, 5 Μουσουλμάνους, 2 Βουλγάρους, 1 Εβραίο, 1 Αρμένιο και 1 Λεβαντίνο και το
οποίο εισηγούνταν τα κυβερνητικά μέτρα. Αυτό και μόνο το γεγονός σήμαινε ότι
αναγνωριζόταν η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου και επιπλέον ότι οι εθνότητες οι οποίες
ζούσαν στη Δυτική Θράκη επιθυμούσαν την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα. Το
κλίμα πλέον είχε διαμορφωθεί υπέρ της Ελλάδας.
Σχετικά με τους συνεργάτες του Βαμβακά, που συνέβαλαν τα μέγιστα, προκειμένου να
επιτευχθεί η ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης, θα πρέπει να αναφέρουμε ενδεικτικά τον
τότε Δήμαρχο Εμμανουήλ Αλτιναλμάζη, τον γιατρό και μέλος του Ανωτάτου Συμβουλίου
των Αντιπροσώπων Αλέξανδρο Παπαθανάση, τον Ανθυπολοχαγό Νικόλαο Κοϊδη, τους
εκπαιδευτικούς Αθανάσιο Σπανό και Κωνσταντίνο Αντωνιάδη.
Αναφορικά με τον Βαμβακά, σε επίπεδο αναγνώρισης του σπουδαίου εθνικού έργου του
και ως ηθικό χρέος στην πολυσχιδή προσωπικότητά του, όφειλαν κατά πρώτον οι κατά
καιρούς τοπικοί άρχοντες και κατά δεύτερον οι πολίτες της πόλης μας, αλλά και της
ευρύτερης περιοχής της Θράκης να τον μνημονεύουν είτε ως ονοματοδοσία σε κάποιο
δρόμο, στη Κομοτηνή ένας μικρός δρόμος φέρει το όνομά του, σε σχολείο, σε δημοτικό
κτίριο, είτε ως προτομή σε κάποιο σημείο της πόλης μας. Ακόμη θα μπορούσε να
πραγματοποιηθεί στη μνήμη του μια ημερίδα, ένα ιστορικό αφιέρωμα για αυτόν τον
επιφανή άνδρα ή ακόμη και η έκδοση ενός λευκώματος, διότι το έργο και η προσωπικότητα
του Χαρίσιου Βαμβακά αποτελεί ένα κεφάλαιο αναφοράς στη νεότερη τοπική ιστορία της
Θράκης προς ενθύμηση των παλαιοτέρων και προς γνώση των νεότερων γενεών. Η ιστορία
και η εθνική μνήμη των Θρακών έχουν ταυτιστεί με το όνομα του Χαρίσιου Βαμβακά ο
οποίος με τη διπλωματική δεινότητά του, την διορατικότητα και την απαράμιλλη ευφυΐα
του επέτυχε τον εθνικό άθλο της αναίμακτης ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης στον εθνικό
κορμό της Ελλάδας κατά την ιστορική ημέρα της 14 ης Μαΐου του 1920.
Εν κατακλείδι, σήμερα ο χώρος της ευρύτερης Θράκης, αλλά ιδιαίτερα η Αλεξανδρούπολη,
παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον λόγω της νευραλγικής γεωγραφικής θέσης της. Ήδη εδώ
και αρκετό καιρό άρχισαν να διαφαίνονται οι προοπτικές μιας περαιτέρω ανάπτυξης της
Αλεξανδρούπολης μέσα από έργα υποδομής, την αύξηση του πληθυσμού και την
προσέλκυση του παγκόσμιου ενδιαφέροντος.